سرلشکر پاسدار شهید مهدى زین الدین (فرمانده لشکر على بن ابى طالب علیه السلام) به نماز اول وقت بسیار اهمیت می داد.
ایشان در هر شرایط و در هر منطقه اى که بود، به محض رسیدن وقت نماز، براى اداى فریضه نماز آماده می شد. پس از شهادتش یکى از برادران، او را در خواب دید که مشغول زیارت خانه خداست. عده اى هم دنبالش بودند. پرسیده بود شما اینجا چه کاره اید؟
گفته بود: بخاطر آن نمازهاى اوّل وقت که خوانده ام در اینجا فرماندهى اینها را به من واگذار کرده اند.
به خاطر نقش الگویی که حضرت علی(ع) در زندگی اکثر اقشار جامعه دارد و سخنانی که حضرت علی(ع) در این زمینه داشتند به پاره‌ای از سخنان آن حضرت دربارة نماز با توجه به نهج‌البلاغه می‌پردازیم.
1- نقش اساسی نماز و اهتمام به نماز
حضرت علی(ع) ضمن تأکید بر امر نماز، از عوامل سقوط دوزخیان نخواندن نماز برمی‌شمرد و می‌فرماید:
«تعاهدوا امر الصلاة و حافظوا علیها و استکثروا منها و تقربوا بها فانها «کانت علی المؤمنین کتاباً موقوتاً» الا تسمعون الی جواب اهل النار حین سئلوا: «ما سئلکم فی سقر؟ قالوا: لم نک من المصلین.» و انها لتحت الذنوب حت الورق و تطلقها. اطلاق الربق و شبهها رسول الله - صلی الله علیه و آله و سلم - بالحمة تکون علی باب الرجل فهو یغتسل منها فی الیوم واللیلة خمس مرات فما عسی ان یبقی علیه من الدرن» 1
«مردم! نماز را برعهده گیرید و آن را حفظ کنید، زیاد نماز بخوانید و با نماز خود را به خدا نزدیک کنید. نماز فریضة واجبی است که در وقت‌های خاص بر مؤمنان واجب گردیده است. آیا به پاسخ دوزخیان گوش فرا نمی‌دهید آن هنگام که از آنها پرسیدند: چه چیز شما را به دوزخ کشانده است؟ گفتند: ما از نمازگزاران نبودیم. همانا نماز! گناهان را چونان برگ‌های پاییزی فرو می‌ریزد و غل و زنجیر گناهان را از گردن‌ها می‌گشاید. پیامبر اسلام(ص) نماز را به چشمه آب گرمی که بر درِ سرای مردی جریان داشته باشد تشبیه کرد. اگر روزی پنج بار خود را در آن شستشو دهد، هرگز چرک و آلودگی در بدن او نماند.»
به حضرت علی(ع) عرض شد: نظر شما درباره کسی که نماز نمی‌خواند چیست؟ آن حضرت فرمودند: کافر است. 2
بر اهتمام به نماز نوجوانان نیز تأکید فراوانی شده است: «عملوا صبیانکم الصلوة و خذوهم بها اذا بلغوا الحلم» 3 به کودکان نماز بیاموزید و آن را به هنگام بلوغ بر ترک نماز مؤاخذه کنید.
«اذا عقل الغلام و قرا شیئاً من القران علم الصلوة» 4 «هرگاه پسربچه به حد رشد برسد و مقداری از قرآن را بخواند، باید به او نماز آموخته شود».
2 - نماز وسیله تقرب
بهترین و نزدیک‌ترین راه‌هایی که انسان میتواند به خالق خویش برسد، در خطبه یکصد و ده آن حضرت بیان شده است. «ان افضل ما توسل به المتوسلون الی الله... و اقام الصلوة فانها الملة» 5 «بی‌گمان برترین وسیله پیوستگی پیوستگان به خدای سبحان عبارت است از: برپا نمودن نماز به عنوان آیین امت».
«الصلاة قربان کل تقی». 6 حضرت علی(ع) فرمودند: نماز موجب نزدیکی هر پارسایی به خداست.
3 - فرهنگ نماز
«اللهم انی اول من اناب و سمع واجاب لم یسبقنی الا رسول الله(ص) بالصلوة». 7 «خدایا من نخستین کسی هستم که به تو روی آورد و دعوت تو را شنید و اجابت کرد، در نماز کسی از من جز رسول خدا(ص) پیشی نگرفت.
ابن‌سینا دانشمند بزرگ اسلامی با استفاده از فرهنگ نماز می‌گوید: هرگاه در یکی از مسایل علمی مشکلی به وجود می‌آمد و کسی نبود که مرا یاری کند، وضو گرفته و به مسجد رفتم. پس از خواندن دو رکعت نماز حل آن مشکل را از خداوند متعال می‌طلبیدم. درنتیجه مشکل من بدین صورت برطرف می‌گردید.
4 - حق نماز
«صل الصلوة لوقتها الموقت لها و لا تعجل وقتها لفراغ ولا توحرها عن وقتها لاشتغال. واعلم ان کل شی من عملک تبع لصلاتک». 8 نماز را در وقت خودش به جای آر، نه این که در بیکاری زودتر از وقتش بخوانی و به هنگام درگیری و کار، آن را تأخیر بیندازی و بدان که تمام کردار خوبت در گرو نماز است.
نماز معیار ارزش‌گذاری سایر اعمال انسان است. شخص نمازگزار علاوه بر نماز خویش، باید سایر افراد خانواده را نیز تشویق به خواندن نماز بکند. این موضوع در خطبه 199 علی(ع) به طور واضح بیان شده است. «و قد عرف حقها رجال من المؤمنین الذین لا تشغلهم عنها زینة متاع و لاقرة عین من ولد ولا مالٍ...» 9
«همانا کسانی از مؤمنان حق نماز را شناختند که زیور دنیا از نماز بازشان ندارد و روشنایی چشمشان یعنی اموال و فرزندان مانع نمازشان نشود. خدای سبحان می‌فرماید: «مردانی هستند که تجارت و خرید و فروش، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و پرداخت زکات باز نمی‌دارد.»
رسول خدا(ص) پس از بشارت به بهشت خود را در نماز به زحمت می‌انداخت، زیرا خداوند به او فرمود: «خانواده خویش را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش. پس پیامبر(ص) در پی خانواده خود را به نماز فرمان می‌داد و خود نیز در انجام نماز شکیبا بود.»
نماز دربرگیرنده آثار و برکاتی است. با توجه به فرمایشات حضرت علی(ع) به بیان برخی از موارد آن می‌پردازیم:
الف - نماز علامت ایمان: «قال النبی صلی الله علیه وآله: علم الایمان الصلوة فمن فرغ لها قلبه و قام حدودها فهو مؤمن». 10 «رسول خدا فرموده است: نماز پرچم و علامت ایمان است. پس هر کس قلبش را آمادة نماز کند و حد و حدود آن را رعایت کند، مؤمن است.»
ب - نماز، جدایی از کبر: حضرت علی(ع) در این که نماز باعث می‌شود فرد از کبر پیراسته شود، فرمودند: «فرض الله... والصلوة تنزیها عن الکبر و الزکوة تسبیباً للرزق» 11 «خداوند برای وارستن از کبر نماز را و برای رویش روزی زکات را مقرر کرده است.»
پ - ارزش نماز و تأثیر بر کارهای دیگر: «واعلم ان کل شی‌ء من علمک تبع لصلوتک» 12 «و بدان که هر کار دیگرت در ارزش تابع نمازت خواهد بود.»
ت - نماز، نزول رحمت: «لو یعلم المصلی ما یغشا من الرحمة لما رفع راسه فی السجود» 13 «اگر نمازگزار بداند که چه هاله‌ای از جلال خدا او را فرو می‌پوشاند، هرگز دوست ندارد که سر خود را از سجده‌اش بردارد.»
ث - نماز و آمرزش: امام علی(ع) می‌فرمایند: هر کس نماز را با معرفت به حق آن به جای آورد، آمرزیده می‌شود.
ج - نماز و اصلاح گناهان: «و قال علیه‌السلام: ما اهمنی ذنب امهلت بعده حتی اصلی رکعتین واسال الله العافیة» 14
پی نوشت ها :
1 - المعجم المفهرس نهج‌البلاغه، خطبه 199، ترجمه محمد دشتی، کاظم محمدی
2 - کنزالعمال، ج 8، ص 13، ح 2165
3 - شرح غرر و دررالکلم، ج 4، ص 363
4 - دعائم الاسلام، ج 1، ص 193
5 - شرح نهج‌البلاغه خویی، خطبه 110
6 - المعجم المفهرس نهج‌البلاغه، حکمت 136، محمد دشتی، کاظم محمدی
7 - المعجم المفهرس نهج‌البلاغه، خطبه 131، محمد دشتی، کاظم محمدی
8 - المعجم المفهرس نهج‌البلاغه، نامه 27، محمد دشتی، کاظم محمدی
9 - المعجم المفهرس نهج‌البلاغه، خطبه 199، محمد دشتی، کاظم محمدی
10 - شرح نهج‌البلاغه خویی، ج، ص 206، نامه 192
11 - شرح نهج‌البلاغه خویی، حکمت 252
12 - شرح نهج‌البلاغه خویی، نامه 27
13 - شرح نهج‌البلاغه خویی، ج 5، ص 16
14 - معجم المفهرس نهج‌البلاغه، حکمت 299، محمد دشتی، کاظم محمدی
امیر المؤمنین على علیه السلام در نهج البلاغه در موارد عدیدهاى از نماز، این فرمان بزرگ الهى و محبوب مورد علاقهاش که براى هیچ عملى بمانند آن ارج نمىنهاد، سخن به میان آورده و اهمیت آن را یادآور شده است.
1- از جمله در آغاز خطبه 199 که موضوعات مهم اسلامى را به اصحابش وصیت مىنماید و نسبت به انجام دادن آنها سفارش مىکند، مىفرماید: نماز را چنانکه باید برپا دارید و در حفظ و اداى آن کوشا باشید، و هر چه بیشتر به جا آورید و به وسیله آن به خداوند تقرب جوئید، زیرا که خداوند در قرآن مىفرماید: نماز فریضهاى است که در وقت معین بر اهل ایمان واجب شده است. آیا پاسخ دوزخیان را نشنیدهاید که وقتى طبق گفته خداوند در قرآن از آنها مىپرسند: «چه چیز شما را به دوزخ افکند» مىگویند: ما از نمازگزاران نبودیم.
نماز، گناهان را مانند ریزش برگ درختان مىریزد، و همچون رهایى چهارپایان از بند، انسان را رها مىسازد. رسول خدا- صلى اللَّه علیه و آله و سلم- نماز را به چشمه آب گرمى تشبیه فرمود که بر در خانه مردى باشد و شبانه روز، پنج نوبت از آن شستشو کند، که در این صورت دیگر چرکى در بدن وى باقى نخواهد ماند.
مقام و اهمیت نماز را مردانى از مؤمنین مىدانند که زینت کالاى دنیا و فرزندى که نور چشم انسان است، و ثروت و دارائى، آنها را به خود مشغول نمىدارد چنانکه خداوند در قرآن مجید فرموده است: مردانى هستند که تجارت و داد و ستد دنیا آنها را از یاد خدا و اقامه نماز و پرداخت زکات باز نمىدارد.
با این که خدا، بهشت را به پیغمبر مژده داده بود از بس نماز مىگزارد، خود را به رنج انداخته بود، و در این کار نظر به این آیه شریفه داشت: خانوادهات را فرمان ده نماز بگزارند، و خویشتن نیز بر انجام آن شکیبا باش.
از این رو پیغمبر هم خانواده خود را به انجام این فریضه بزرگ الهى وادار مىکرد و خود نیز با بردبارى به اداى آن مىپرداخت .
2- در عهدنامهاى که براى محمد بن ابى بکر نوشت و او را روانه مصر نمود تا فرمانرواى آنجا باشد، از جمله دستورهائى که به او داد فرمود: نماز را در اوقاتى که براى آنها تعیین شده به پاى دار و به خاطر این که بىکارى و فرصت و وقت دارى، پیش از وقت آن را به جاى نیاور، و به بهانه این که کار دارى، آن را به تأخیر نینداز و این را بدان که تمام کارهایت پیرو نمازت مىباشد .
به طورى که مىبینید، مولاى متقیان و سرآمد نمازگزاران مسلمین به فرمانگزار جوان خویش محمد بن ابى بکر دستور مىدهد که نماز را چه افرادى و چه به جماعت بر هر کار دیگرى اعم از شخصى و کشورى و لشکرى مقدم بدارد و آن را در اول وقت ادا کند، و حق ندارد به بهانه کار یا گرفتارى آن را به تأخیر بیندازد، یا به دلیل این که کارى ندارد، پیش از وقت انجام دهد. بلکه باید طبق دستور خدا و پیغمبر عمل کند و به میل خود جلو و عقب نیندازد.
3- نیز در فرمان مشهور مالک اشتر که پس از شهادت محمد بن ابى بکر در مصر او را به فرمانروائى کشور باستانى مصر منصوب داشت و باید آن را جهان بینى على علیه السلام دانست، مىفرماید:
هنگامى که برخاستى و خود را مهیا ساختى تا با مردم نمازگزارى، نماز را چندان طولانى مخوان که مردم را پراکنده سازى و سریع و تند هم مخوان که آن را تباه کنى. زیرا در میان مردمى که با تو نماز مىگزارند، کسانى هستند که علیل و بیمار و ناتوانند، یا گرفتارى و کار دارند. من از پیغمبر- صلى اللَّه علیه و آله- هنگامى که مرا براى تبلیغ اسلام به یمن مىفرستاد پرسیدم: چگونه با مردم نماز گزارم پیغمبر (ص) فرمود: با آنها مانند ناتوانترینشان نمازگزار، و حال مؤمنین را رعایت کن .
4- در کلمات قصار آن حضرت در اواخر نهج البلاغه، آن پیشواى عالىمقام معصوم و برگزیده خدا، پنج حکم بزرگ الهى را بدین گونه توصیف مىکند: نماز وسیله تقرب و نزدیک شدن هر پارسائى به خداست، و حج، جهاد افراد ناتوان است. هر چیزى زکات دارد و زکات و پاک کردن بدن، روزه گرفتن است. جهاد زن هم خوب شوهر دارى کردن مىباشد .
5- در نامهاى که به حارث همدانى از یاران نامدارش مىنویسد از جمله مرقوم مىدارد: در روز جمعه، مسافرت نکن تا بتوانى در نماز جمعه شرکت کنى، مگر این که کار واجبى (مانند جهاد) در راه خدا انجام دهى، یا به سراغ کارى بروى که شرعا معذور باشى. 6- در خطبه (131) از جمله مىفرماید پروردگارا من نخستین کسى هستم که به حق رسید و آن را شنید و پذیرفت. به طورى که جز رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله هیچ کس در نماز بر من پیشى نگرفت .
7- از همه جالبتر اینست که در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان، لحظهاى پیش از آنکه جان به جان آفرین تسلیم کند، ضمن وصیت تاریخى خود به فرزندان گرامیش، امام حسن و امام حسین علیهما السلام از جمله مىفرماید: خدا را، خدا را که برپا داشتن نماز را از یاد نبرید، زیرا نماز ستون دین است .
مىدانیم که امیر المؤمنین (ع) در اینجا به سخن پیغمبر (ص) نظر داشته که فرموده است: نماز ستون دین است که اگر پذیرفته شد، سایر اعمال نیز به تبع آن پذیرفته مىشود و اگر مقبول نیفتاد سایر اعمال دیگر بندگان هم مردود شناخته مىشود .
منبع:
http://balaghah.net/old/nahj-htm/far/id/maghaleh/feqhi/05.htm
خشوع مومنان جان نماز است از آن معنی که با او دوست راز است
اگر از جان و دل با حق به رازی یقین می‌دان که دایم در نمازی
اگر چه افضل طاعت نماز است فضیلت بیشتر اندر نیاز است
مصلی را فلاح اندر خشوع‌ست خشوع دوستان در عین جوع‌ست
ازیرا جوع باشد قوت مردان شکم چون پر شود می‌دان ز شیطان
ببُر از خلق و با حق گیر پیوند به کلّی اقتدا کن رکعتی چند
ز اول بفکن این دنیا پس سر پس آن گاهی بگو الله اکبر
ز خاطر دور کن افعال مَنهی به قول و فعل گو وجّهت وجهی
چو استادی دوانستی که جای‌ست به هر سویی که روی آری خدای‌ست
چو میدانی که نیت چیست باری به نیت کن چو خواهی کرد کاری
قرائت چیست با حق راز گفتن نیاز خویش با حق باز گفتن
حضور قلب می‌باید در این کار اگر داری وگرنه رو به دست آر
اگر چه ما نمازی می‌گزاریم ولی در وی حضور دل نداریم
خداوندا حضوری بخش ما را اجابت کن به فضلت این دعا را
تو را تا بود تو اندر وجود است تنت فارق چو شیطان از سجود است
ولی چون بود خود را ترک کردی برو کن سجده اکنون زانکه مردی
برو نیت نکو کن پس قدم نه که نیت مومنان را از عمل به
نماز پنج وقتی سهل باشد توان کردن چون این کس اهل باشد
نماز مومنان این بُد که گفتم به یک معنی و دیگرها نهفتم
نماز مخلصان برتر از اینست ندانستی‌ش پنداری همین است
نمازی کان به حق دین را ستون‌ست یقین می‌دان صلوه دائمون‌ست
بسی خفتی کنون برخیز از خواب جماعت فوت خواهد گشت دریاب
نخست از فاتحه بشناس خود را بخوان پس قل هو الله احد را
نماز معنوی زان علی بود که جان او ز نور حق جلی بود
که پیکان برکشیدش مرد از پای نجنبید از حضور خویش از جای
تو هم گر عابدی بگذار عادت که اینست ای اخی سر عبادت
نمازی کز سر صدق و صفا نیست اگر در کعبه بگذاری روا نیست
مکن سهو نمازت در ره دین بخوان یک راه ویل للمصلین
نمازی کان به سهو آری تمامت جزایش ویل باشد در قیامت
برو جان پدر بشنو ز محمود کز اینش جز نصیحت نیست مقصود
نماز از صدق کن کان‌ست اولی که تا یابی جزایش قرب مولی
شیخ محمود شبستری - کنزالحقایق
امام على علیه‌السلام
- در نامه خود به محمّد بن ابى بکر- :
مراقب وقت نماز باش و آن را به هنگام بخوان ، نه به دلیل بیکارى آن را پیش از موقع بخوان و نه به سبب کارى آن را از وقتش به تأخیر انداز .
توصیه دهم:
تا می توانید نافله بخوانید!
توصیه مؤکد اینجانب به همه به ویژه جوانان آن است که خود را با نماز مأنوس و از آن بهره مند سازند. یعنی این که نماز را با توجه به معنی و با احساس حضور در محضر پروردگار متعال جلت عظمته، به جای آورند و این کار را با تمرین، بر خود هموار و آسان سازند و تا بتوانند نوافل، مخصوصا نافله ی نمازهای صبح و مغرب را نیز ادا کنند. و اگر هنوز در میان کسان و نزدیکان و دوستان آنان، کسی هست که خود را از فیض نماز محروم کرده باشد، او را از این گناه بزرگ و خسارت عظیم بازدارند و این کار را با زبان خوش و رفتار حکیمانه انجام دهند، البته پدران و مادران نسبت به نماز فرزندان خود مخصوصا نوجوانان، مسؤولیت بیشتری دارند.14/6/ 1374
توصیه نهم:
نماز را به جماعت و در مسجد بخوانید
نشانه ی دیگر حق گزاری نماز، آبادی مساجد و افزایش نمازهای جماعت است، و این به معنای بروز برکات نماز در سطح همکاری و همدلی اجتماعی است. بی شک این فریضه نیز با همه ی اتکالش به عامل درونی یعنی توجه و ذکر و حضور، همچون دیگر واجبات دینی، ناظر به همه ی عرصه های زندگی انسان است و نه به بخشی از آن یعنی زندگی فردی و شخصی هر کس. و آن جا که پای فعالیّت و نشاط دست جمعی افراد جامعه به میان میآید، نماز همچون گرم ترین و پرشورترین عبادت دست جمعی، نقش بزرگی را بر عهده میگیرد. مظهر این خصوصیت، همین نمازهای جماعت پنجگانه و نماز جمعه و نمازهای عید است. 10/6/73
کیفیت یافتن نماز بدین معنی است که نماز، با حال و حضور ادا شود؛ نمازگزار به نماز با چشمِ «میعاد ملاقات با خدا» بنگرد و در آن، با خدای خود سخن بگوید و خود را در حضور او ببیند؛ نماز را تا میتواند در مسجد و تا میتواند به جماعت بگزارد. 13 /6/ 1392
+ دوستی می گفت: به نظرت قرمزیِ رنگ پرچم کم رنگ نشده ؟؟!!! بهش گفتم سرخیِ پرچم از سرخی خون شهداست. خون شهدا هیچ وقت کم رنگ نمیشه . اما این ماییم که گاهی با کارها و غفلتهامون، گرد و غبار فراموشی روشون می پاشیم و کم رنگشون می کنیم ....."
+ یا اله العاصین! خودت فرمودی : نبیء عبادی انا الغفور الرحیم اینک دلخوشم به همین آیه ات
+ قطار توی راه آهن برای نماز مغرب و عشاء متوقف شد. گفت ما می ریم گوشی هامون رو توی ایستگاه بذاریم شارژ بشه. برسیم خونه هنوزم وقت برای نماز هست. اونجا نمازمون رو می خونیم.درسته که وقتی قطار ایستاده بود از اولِ وقتِ نماز گذشته بود اما وقتی به خونه می رسیدن، آخر وقت نماز میشد. با خودم گفتم کاش اونقدری که به فکر شارژ موبایلشه، به فکر شارژ روحش بود!
+ استادفرمود: شیطان برای وسوسه شدن آدم و حوا برای خوردن میوه ی درخت ممنوعه قسم یادکردخیرخواه اوناست: وَقَاسَمَهُمَآإِنِّى لَکُمَالَمِنَ النَّصِحِینَ اماجایی به عزت و جلال خداقسم خوردتموم بنده هاروگمراه کنه:قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ استادگفت:اونجاکه سوگند یادکردخیرخواه آدم و حواست، اونطوروسوسه شون کردوازبهشت بیرون شدن.برای ماکه باسوگنددشمنی آشکاراعلام کرده،چه خواهد کرد؟
+ توی ایام ماه مبارک چقدر دلم برای غربت خدا روی این کره ی خاکی سوخت چقدر دلم برای مظلومیت دین مون سوخت وقتی می دیدم که چقدر راحت و علنی روزه خواری می کنن... وقتی می دیدم چقدر راحت و ساده دین رو بازیچه قرار می دن و در مورد روزه و حتی پرداخت فطریه هم جک می گن.... وقتی می دیدم بی هیچ دلیل موجهی روزه خوری می کنن اما توان روزه گرفتن رو دارن .... اونوقت بود که دلم برای غریبی خدا می سوخت
+ رب اجعلنی مقیم الصلوه و من ذریتی